Tak było kiedyś. Małga była najstarszą wsią na terenie gminy Jedwabno, wymienianą w dokumentach już w 1343 roku, liczącą w 1885 roku 700 mieszkańców. Jej rozwój związany był z wydobywaniem rudy żelaza, stąd też druga nazwa - Ruda. Przed rokiem 1939 Małga posiadała wszystkie instytucje publiczne, była siedzibą obwodu administracyjnego, do którego należały wsie: Małga Mała, Dębowiec, Rekownica.Do końca roku 1944 życie w Małdze toczyło się swoim cichym i spokojnym torem. Była to wieś położona wśród lasów, otoczona jeziorami, z przepływającą przez jej środek rzeką Omulwią. 20 stycznia 1945 roku przez miejscowość przeszła grupa wojsk radzieckich, która spaliła ją doszczętnie. Ocaleli jedynie ludzie, którzy schronili się w Małdze Małej - części Małgi położonej między drogami do Wałów i Kota.
Mieszkańcy własnymi siłami odbudowali wieś, jednak kolejnym nieszczęściem był wydany w latach 50. dekret, który skazywał Małgę i pobliskie miejscowości na zniszczenie. Pretekstem była konspiracja mieszkańców, przechowywanie broni, co było nieprawdą. Od roku 1954 na tych terenach zaczęło funkcjonować wojsko. Poligon istniał tu do roku 1993 i obejmował ponad 8 tys. hektarów. Na potrzeby armii wybudowano wiele obiektów, osuszono też teren.
Drewniany kościół istniał w Małdze od 1579 roku. W 1900 roku rozpoczęto budowę nowego kościoła, który skupiał 769 wiernych, wśród nich 671 było Mazurami. Świątynię ewangelicką zbudowano z czerwonej cegły w stylu neogotyckim, posiadała dwa dzwony oraz skromne wnętrze. Przed zburzeniem kościoła ławki przewieziono do szkoły w Rogu. Przy kościele stała plebania, był też cmentarz.Ostrzelana wieża kościelna pozostała na swoim miejscu do dziś, gdyż była idealnym punktem obserwacyjnym dla żołnierzy.
Za rzeką Omulwią znajdują się tereny byłego poligonu wojskowego w Muszakach. Do roku 1939 obszar ten zamieszkiwało 2299 osób, było 9 wsi oraz 556 domów. Zlikwidowane w latach 50. wsie to: Małga (Ruda), Piec, Dębowiec Mały i Duży, Chwalibogi, Retkowo, Sadek, Ulesie, Puchałowo. Zniszczono też klika mostów na rzece. Dziś tereny te włączono do strefy rezerwatu przyrody Małga. Rezerwat obejmuje zabagniony odcinek doliny Omulwi.
Polecam inne opuszczone miejsca. Kościół w Orzechowie oraz stara plebania - warmińską wieś Orzechowo również skazano na zagładę, pretekstem stało się przejęcie gruntów pod tereny łowieckie dla ówczesnych dygnitarzy państwowych. Natomiast wyspa Herta na jeziorze Wulpińskim była na początku XX wieku najpopularniejszym w tej części Europy miejscem wypoczynkowo-restauracyjnym. Jej sławę przerwał tragiczny wypadek. W Tomarynach, również na Warmii, znajdują się fortyfikacje ochronne mostu kolejowego - wieże zostały zbudowane w latach 1897-1902 i powstały jako ochrona linii kolejowej Olsztyn-Ostróda. Jeżeli jesteśmy przy tematach kolejowych, to nieczynnych stacji na Warmii jest dziś niestety sporo. Jedną z nich jest stacja Biskupiec Reszelski. Chcesz być na bieżąco? Pokochaj Warmię na Facebooku!
