Warmia
to kraina historyczna w obecnym województwie
warmińsko-mazurskim. Nazwę wzięła od pruskiego plemienia Warmów.
Zasięgiem obejmuje 4249 km², czyli środkową i północną część Pojezierza
Olsztyńskiego, północno-zachodnią część Pojezierza Mrągowskiego i
Równinę Warmińską, zamieszkuje ją 350 tys. mieszkańców. Warmia
to kościoły, zamki, kapliczki, czerwona cegła, odkrywanie brukowanych dróg, wojaże
rowerowe, aleje drzew przy drogach, dziewicza przyroda usiana lasami i wzgórzami o leniwych,
obłych zboczach oraz raj dla wielbicieli jezior i rzek. To również
bezkresne królestwo dzikiego ptactwa i zwierzyny. Wszechwładną panią
jest tutaj natura. Wielka majówka na Warmii? Bardzo proszę.
Lidzbarka Warmińskiego chyba nie muszę przedstawiać. Poświęciłem temu miastu już kilkadziesiąt postów. Lidzbark Warmiński
od 1350 r. do XIX wieku był stolicą Warmii i dawniej jej największym
miastem. Było tu centrum wiary i kultury w Rzeczypospolitej Obojga
Narodów oraz ważny ośrodek gospodarczy. Wzmianki o Lidzbarku sięgają
roku 1240, kiedy to osadę leżącą na pograniczu ziem Warmów i Bartów
podbili Krzyżacy. Swą
rangę Lidzbark zawdzięcza Janowi z Miśni, który w 1350 r. wybrał
miasto jako siedzibę dla biskupów warmińskich. Budowę zamku
rozpoczęto w widłach Łyny i wpadającej do niej Symsarny. W XIV w.
wybudowano ratusz, kościół, szpital, baszty i mury obronne. Tutaj
skupiła się centralna administracja biskupstwa, sądzono, naradzano się,
uczono. Natomiast młody Kopernik pełnił tu funkcję przybocznego lekarza
biskupów warmińskich.
Olsztyn, stolica Warmii i Mazur, moje
miejsce magiczne. To w jego granicach znajduje się 15 jezior, 3 rzeki,
las miejski oraz dwa rezerwaty przyrody (Mszar i Redykajny). Urzekające
krajobrazy i sielankowa atmosfera sprawiają, że Olsztyn jest bardzo
atrakcyjnym grodem. Najciekawszą częścią miasta jest Stare Miasto,
otoczone murami obronnymi. Chociaż w czasie II wojny światowej
olsztyńska Starówka została praktycznie zrównana z ziemią, większość
zabytkowej zabudowy zrekonstruowano, w tym Wysoką Bramę, XIV-wieczny
zamek kapituły warmińskiej i katedrę św. Jakuba.
W
1241 wojska krzyżackie zdobyły gród pruskiego plemienia Bartów, który w tym
czasie nosił staropruską nazwę Resel (Reszel). W miejscu zniszczonego grodu
postawiono strażnicę. Prusowie rok później, podczas powstania, odbili gród i
utrzymali go przez pięć lat. W 1247 gród został ponownie zajęty przez wojska
zakonne. Reszel w 1254 przypadł biskupowi warmińskiemu - w dokumentach
wymieniany jako "castrum Ressel". Miasto posiada zachowany średniowieczny
układ urbanistyczny. W 1372 rozpoczęto budowę murów obronnych z basztami i
trzema bramami: Wysoką, Królewiecką i Rybacką. W tym czasie Reszel był trzecim
co do wielkości miastem Warmii, po Braniewie i Lidzbarku Warmińskim. 21
sierpnia 1811 w Reszlu miał miejsce ostatni w Europie przypadek spalenia
czarownicy na stosie. Ofiarą była Barbara Zdunk. Oskarżano ją jednak nie tylko
o czary, ale przede wszystkim o podpalenie, bowiem w 1807 na zamku miał miejsce
pożar, którego przyczyny pozostają niejasne. Proces trwał 3 lata. Sprawa winy
budziła kontrowersje, jednak sąd w Królewcu zatwierdził wyrok. Przed spaleniem
skazaną uduszono.
Święta
Lipka leży na Mazurach, tuż przy granicy z historyczną Warmią, od roku
1736 należała jednak do warmińskiej administracji kościelnej. Protestantyzm,
a przede wszystkim luteranizm, od XVI w. do lat 70. XX w. stanowił
jeden z ważnych czynników wyróżniających Mazury od sąsiednich regionów i
krajów: katolickiej Warmii czy Litwy. W Świętej Lipce znajduje się
barokowy kościół, warto zwrócić uwagę na ołtarz główny i boczne,
kunsztownie wykonane tabernakulum, organy,
freski i krużgankach, piękną kutą bramę i inne liczne dzieła
artystycznego kowalstwa, rzeźby wykonane z drewna i kamienia, obrazy na
płótnie oraz wyroby złotnicze. Słynna brama składa się z precyzyjnie
odtworzonych z blachy splecionych ze sobą liści akantu. W nawie głównej
znajduje się imitacja legendarnej lipy, w której umieszczono figurkę
Matki Boskiej wykonaną ze srebrnej blachy w 1652 r. Barokowe
organy Mosengela z ruchomymi figurkami zostały wykonane w 1721 roku. Na
zwieńczeniach wież instrumentu umieszczone są rzeźby przedstawiające
aniołów
grających na różnych instrumentach. Na dwóch najwyższych wieżach stoją
Najświętsza Maryja Panna i Archanioł Gabriel, którzy wraz z gołębicą
symbolizującą Ducha Świętego i przedstawiają scenę Zwiastowania.
Pierwsza wzmianka źródłowa o formującym się u stóp Wzgórza miasteczku
pochodzi z 1278. Kiedy po kolejnym powstaniu Prusów w 1275 doszczętnie spalono
katedrę w Braniewie, biskup postanowił przenieść kapitułę warmińską i wybudować
tu katedrę. Nazwę miasta przyjęto od Najświętszej Marii Panny, patronki katedry,
mówiono też Gród Naszej Pani. Od czasów założenia życie mieszkańców miasta
wiązało się głównie z rybołówstwem i rolnictwem. Na mocy pokoju toruńskiego z
1466 miasto wraz całą Warmią weszło w skład Królestwa Polskiego. We Fromborku
przebywał Mikołaj Kopernik, który jako kanonik kapituły warmińskiej żył i
pracował na Wzgórzu Katedralnym niemal nieprzerwanie od roku 1510 do dnia
swojej śmierci w maju 1543 roku.
Braniewo jest najstarszym miastem warmińskim, powstało ok. 1240 r. Od około
1250 do 1340 Braniewo było siedzibą biskupów warmińskich, a do 1278 stolicą
diecezji. Ze względu na szybki rozwój miasta, a być może w celu osłabienia
rosnącego znaczenie mieszczan, w roku 1342 obok starej Brunsbergi biskup
Herman z Pragi założył konkurencyjne Nowe Miasto. Położone było na
przeciwnym brzegu Pasłęki. Nowe Miasto nie osiągnęło większego znaczenia, a w
roku 1772 zostało połączone administracyjnie ze starym miastem. W czasach wojen
szwedzkich miasto wielokrotnie niszczone i grabione z kosztowności, podupadło.
W 1772 r. anektowane przez Prusy, zostało stolicą powiatu w prowincji Prusy
Wschodnie oraz siedzibą garnizonu. Brunsberga i okolice pozostały
katolicką wyspą w morzu pruskiego protestantyzmu. Do końca XVIII w. znajdował
się tu port handlowy. W 1852 r. otwarto pierwszą w Prusach linię
kolejową na odcinku Braniewo-Kwidzyn. W 1854 r. zbudowano w Braniewie synagogę,
która istniała do 1938 r. W 1887 r. powstała Szkoła Rolnicza, pierwsza w
Prusach Wschodnich. W 1945 r. Braniewo było zniszczone (w 85%) i splądrowane
przez Armię Radziecką. Po II wojnie światowej nazwę miasta zmieniono na
słowiańską – Braniewo.
12
sierpnia 1308 – na ten dzień datowana jest pierwsza wzmianka o osadzie
Orneta. 9 lat później powstały mury obronne i rozbudowany został zamek.
Kilka następnych lat to: budowa kościoła farnego w mieście, ratusza, istniał tu
też szpital św. Ducha - średniowieczny szpital ornecki.
8
września 1720 roku biskup Teodor Potocki w
obecności siedmiu kanoników katedralnych i czterech dobromiejskich
dokonał poświęcenia kościoła w stanie surowym, nadając mu zachowany do
dziś tytuł Nawiedzenia NMP i św. Józefa. Krośnieński kościół i jego
otoczenie budowano w latach w latach 1709-1759. Budowa zespołu
pielgrzymkowego w Krośnie wzorowana była na znanym
założeniu architektonicznym Świętej Lipki.
Kościół, obejścia krużgankowe
z kaplicami narożnymi i dom kongregacji wybudowane zostały z czerwonej
cegły i pokryte tynkiem. Budowę krużganków rozpoczęto 1726 roku.
Powstało wtedy skrzydło wschodnie wraz z flankującymi je kaplicami. W
następnym roku wzniesione zostały skrzydła południowe i
północne, wchodzące w budynek kongregacji księży. Nakryte dwuspadowymi
dachami krużganki otwierają się na dziedziniec filarowymi arkadami.
