Po pierwsze, dziękuję za ponad 11 tys wyświetleń ostatniego wpisu Architektura Warmii, jesteście wielcy. Po drugie, dzięki uprzejmości Polregio miałem możliwość spędzenia majówki w podróży. Tak, tak, kto by pomyślał, że nie będzie grilla, działeczki, tylko podróż pociągiem. No, ale przecież czego nie robi się dla przygody. Zatem zapraszam na relację z odysei kolejowej, czytaj 1277 km wysiedziane w wagonie. Czy bolało? Tak, coś tam bolało. Toruń, Malbork, Gdańsk, Ełk musi boleć. Do tego jeszcze przejazdy tramwajami i autobusami, bo jak można nie przejechać się piszczącym jelczem toruńskiego MZK lub kolejką wąskotorową w Ełku. Uf, jak gorąco!
Toruń. Miasto Kopernika, pamiętajcie, że na Warmii spędził 40 lat życia, położone nad Wisłą i Drwęcą. Jego prawobrzeżna część leży na Pomorzu, zaś lewobrzeżna znajduje się na Kujawach. Początek współczesnemu miastu dali Krzyżacy w 1230 roku, dla których był on punktem wyjścia do podboju plemion pruskich i tworzenia państwa krzyżackiego. Pierwszą wzmiankę historyczną o Toruniu zawiera dokument lokacyjny z 28 grudnia 1232 roku wystawiony przez Hermana von Salza, mistrza krzyżackiego.
A w Toruniu: Zespół Staromiejski Torunia, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO; pomnik Mikołaja Kopernika z 1853 roku na Rynku Staromiejskim; Krzywa Wieża w systemie murów obronnych; Wisła na wysokości Starego Miasta w Toruniu oraz przeprawa przez nią, czyli most J. Piłsudskiego; staromiejskie kamienice, w tym Muzeum Piernika.
Decyzja o budowie mostu przez Wisłę zapadła w 1913 roku, gdy Toruń należał jeszcze do Królestwa Prus. W wyniku światowego kryzysu gospodarczego budowy tej wówczas nie zrealizowano.
Rozpoczęto ją na początku lat 30. XX wieku. Został on oddany do użytku 11 listopada 1934 roku, natomiast rok wcześniej uruchomiono na nim linię tramwajową, która połączyła prawobrzeżną część miasta z dworcem kolejowym Toruń Główny. W tym samym czasie przeprawa zyskała imię marszałka Józefa Piłsudskiego. W pierwszych dniach września 1939 roku most został wysadzony przez wojsko polskie. W 1950 roku ponownie odbudowany wraz z linią tramwajową, którą zamknięto w 1984 roku.
Budynek dworca został zbudowany w 1861 roku z muru pruskiego (w tym samym roku poprowadzono do Torunia sieć kolejową od strony Bydgoszczy). Początkowo dworzec nosił nazwę Toruń Przedmieście. W 1874 roku, w miejsce poprzedniego budynku dworca, zbudowano nowy, który stoi do dzisiaj. Podczas II wojny światowej budynki stacyjne uległy spaleniu. Ostatnia modernizacja dworca Toruń Główny miała miejsce w latach 60. XX wieku. Zmieniono wówczas układ budynku i wyremontowano wnętrze obiektu. Kilka lat temu obiekt przeszedł rewitalizację.
Jedziemy dalej.
Malbork leży nad Nogatem, około 1274 roku Krzyżacy zaczęli wznosić, częściowo z materiałów uzyskanych z rozbiórki starych zabudowań klasztornych grodu w Zantyrze, silnie ufortyfikowany zamek. Budowaną warownię i otaczające ją miasto nazwano Marienburg, czyli gród Marii, od imienia patronki Zakonu. W 1280 r. do zamku przeniesiono konwent zakonu z Zantyru. Oczywiście wraz z zamkiem powstawała osada, która w 1286 r. otrzymała prawa miejskie.
Jedynymi reliktami gotyckiego miasta pozostały kościół farny, ratusz, dwie bramy miejskie i fragmenty murów obronnych. Po wojnie stopniowe usuwanie szkód wojennych sprowadzało się do systematycznego wyburzania pozostałości zabudowy malborskiego Starego Miasta. Odzyskaną cegłę oddawano na odbudowę Warszawy. Obecnie stare miasto Malborka zajmuje osiedle czteropiętrowych bloków o luźnej zabudowie.
Zamek wielkich mistrzów krzyżackich z XIV–XV wieku otoczony jest murami obronnymi z bramami, składa się z trzech oddzielnych zamków: Zamku Wysokiego, Zamku Średniego oraz Zamku Niskiego zwanego także Przedzamczem. Powyżej też Brama Mariacka, Brama Garncarska, ratusz.
Na 12 do 15 milionów szacuje liczbę cegieł tworzących dzisiejszą bryłę zamku w Malborku jeden z kustoszy tutejszego muzeum. Kiedyś policzę.
Kolej dotarła do Malborka za pośrednictwem Królewskiej Kolei Wschodniej, która miała połączyć Berlin – stolicę Prus – z Królewcem i Gdańskiem. W 1845 r. rozpoczęto budowę mostu w Malborku. Ostateczny wariant tej trasy został ustalony w 1847 r. Rozpoczęte w październiku prace zostały jednak wstrzymane. Do Malborka kolej dotarła w 1852 r. od strony Braniewa. Odcinek Braniewo – Malbork został oddany do użytku 19 października 1852 r. W 1853 r. przedłużono go do Królewca. Prace budowlane były utrudnione przez epidemię cholery, która powodowała opóźnienia w budowie. 12 października 1857 r. otwarto połączenie z Tczewem, dzięki temu powstało pierwsze połączenie kolejowe Berlina z Królewcem. W czerwcu 1870 r. położono drugi tor pomiędzy Malborkiem a Elblągiem. 1 sierpnia 1876 r. otwarto pierwszy odcinek kolei Malborsko-Mławskiej, przez co Malbork stał się węzłem kolejowym. 15 sierpnia 1883 r. Malbork uzyskał połączenie z Grudziądzem i Toruniem.
W 1891 r. zbudowano dworzec w Malborku. Wystawny budynek zbudowany w staroniemieckim stylu był wizytówką miasta.
Gdańsk. Miasto wolności. Takich tłumów nie było nigdzie. Przejście Długim Targiem przypominało sceny z Bitwy pod Grunwaldem Matejki. Dominował język chiński i niemiecki. Gdańsk położony jest nad Morzem Bałtyckim, u ujścia Motławy do Wisły, nad Zatoką Gdańską. Zabytki Gdańska znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego – czyżby to był ten bodziec dla zwiedzających? Apeluję, przyjeżdżajcie na Warmię, cegły mamy pod dostatkiem.
Gdańsk znacie lepiej ode mnie, zatem nie zanudzam. Wspomnę tylko, że Gdańsk od XIV w. był centrum produkcji piwa. Hit stanowiło Piwo Jopejskie lubiane nawet przez królów, do którego produkcji po raz pierwszy zaangażowano pleśń. Gdańskie piwo przyczyniło się do rozwoju nauki dzięki mariażowi Jana Heweliusza z córką bogatego browarnika.
Mniej znany od Kopernika, ale nie mniej zasłużony dla rozwoju astronomii: gdański astronom Jan Heweliusz jest twórcą naukowej wiedzy o Księżycu. To jemu zawdzięczamy dokładne zbadanie powierzchni jedynego naturalnego satelity Ziemi. Jednym z najważniejszych dzieł uczonego jest wydana w 1647 roku Selenografia, która zawiera trzy trójkolorowe mapy Księżyca, odzwierciedlające obserwacje Heweliusza.
Buk – miasto w pow. poznańskim, w woj. wielkopolskim, na Pojezierzu Poznańskim. Ryn – miasto w pow. giżyckim, w woj. warmińsko-mazurskim, w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich, nad Jeziorem Ryńskim. Ełk – miasto powiatowe w woj. warmińsko-mazurskim, na Pojezierzu Ełckim, nad Jeziorem Ełckim. To szybki konkurs z cyklu: W pięć sekund wymień trzy miasta, których nazwa składa się z trzech liter. Tak się składa, że aż dwa znajdują się w moim województwie. Zatem wkraczamy do Ełku.
Ełcka Kolej Wąskotorowa jest jedną z nielicznych kolei tego typu na terenie Polski, funkcjonującą do dnia dzisiejszego. Jej głównym zadaniem był przewóz mieszkańców okolicznych wsi do Ełku. Aż do lat 90. XX wieku nadal służyła jako regionalne źródło transportu. W 1991 roku Ełcka Kolej Wąskotorowa została uznana za zabytek. Od 2002 roku prowadzi kursy turystyczne. Na ulicy Wąski Tor 1 w Ełku znajduje się osobna stacja kolei wąskotorowej – Ełk Wąskotorowy. W budynku dworca siedzibę ma Muzeum Historyczne w Ełku, poświęcone historii miasta i Mazur oraz osobna wystawa poświęcona kolejnictwu, a także Park Odkrywców Kolei.
Zafascynowały mnie te dwa ełckie wieżowce, lubię takie peerelowskie klocki, chociaż wiem, że mają niewielu zwolenników. Poniższy wieżowiec zastąpił zburzoną kamienicę, a przez pewien czas na placu po niej stacjonowały cyrk i wesołe miasteczko. Elewacja z blachy trapezowej, jednakowe okna i ta wysokość w małym, 60. tysięcznym mieście, szczyt elegancji w czasach komunizmu.
W Ełku wieża ciśnień – jedna z najlepiej zachowanych wież ciśnień na Mazurach, wybudowana w 1895 r., eksploatowana do lat 70. XX wieku, obecnie siedziba Stowarzyszenia Mniejszości Niemieckiej „Mazury” w Ełku oraz Muzeum Kropli Wody. Zabudowania dawnego zamku krzyżackiego – ruiny zamku krzyżackiego wybudowanego na przełomie XIV i XV w. na wyspie Jeziora Ełckiego. Początkowo siedziba prokuratora krzyżackiego, później starosty książęcego i sądu. W 1888 część zabudowy przekształcono na więzienie, które funkcjonowało do 1970 r. Most na Jeziorze Ełckim – żelbetowy most drogowy przez Jezioro Ełckie zbudowany w 1910 r. z ciekawymi wieżyczkami i latarniami. 4-przęsłowy most zbudowano na planie wydłużonego prostokąta, wykonano go z elementów żelbetowych. Filary, przęsła, przyczółki, pomost, belki podtrzymujące chodniki, rogatki wykonano z czerwonego kamienia. Elementem sygnalizacyjno-ozdobnym są stalowe latarnie. Słupy rogatek zwieńczone są wieżyczkami, pokryte dachówką ceramiczną. A poniżej piękny budynek urzędu miasta.
W źródłach XVI i XVII-wiecznych pierwszy gród na wyspie datowany jest na 1273 r. Badania archeologiczne nie natrafiły jednak na jego ślady. Wzmianki historyczne wymieniają w 1390 r. obwałowania w Ełku wzniesione dla Krzyżaków przez wielkiego księcia litewskiego Witolda. W kronice Jana z Posilge zapisano, że w 1398 r. Ulryk von Jungingen, ówczesny komtur Bałgi, a późniejszy wielki mistrz krzyżacki budował „dom na Ełku”, czyli wznosił zamek na wyspie jeziora. O zakończeniu budowy mówi ponowna wzmianka z tej kroniki zapisana pod rokiem 1408, kiedy komturem był już Jan von Seyn(Johann von Sayn). Od 1751 r. w zamku mieścił się Urząd Sprawiedliwości, a od 1782 r. Powiatowa Komisja Sprawiedliwości. W 1818 r. w zamku zorganizowano Sąd Powiatowy i Grodzki, a w 1879 r. Sąd Krajowy i Powiatowy. W 1888 r. kompleks zamkowy przebudowano i zamek zaczął funkcjonować jako zakład więzienny, który funkcjonował do 1970 roku.
Tyle. Nie katuję Was więcej. Kochajcie Polskę, cieszcie się wolnym czasem i zwiedzajcie miejskie dżungle. Niech każdy znajdzie swoje piękno.
