Spędzamy razem #warmińskiewakacje, dziś jesteśmy w Ornecie, mieście ze smokiem w herbie. A ornecki smok – powszechnie nazywany potworem – był ponoć niezwykle brutalny i żarłoczny. Kroniki podają, że ofiarą jego żarłoczności najczęściej padała trzoda chlewna, ale pożerał też i ludzi, kobiety, dzieci, starców, a nawet obytych z niebezpieczeństwem i wsławionych w boju rycerzy. Przybył jednak do Ornety rycerz na koniu z wielką kopią w dłoni i dowiedział się, że żyje w tej osadzie groźny smok, że wyrządza ludziom bardzo dużo krzywdy i spustoszenia. Rozprawił się z gadziną, ratując mieszkańców od śmierci. Istnieje nawet przypuszczenie, że owym nieznanym rycerzem, który ocalił setki ludzi i zwierząt od zagłady, był powszechnie uwielbiany rycerz Jerzy. Warmińskie Carcassonne – mówił oczarowany Ornetą Jan Jakub Kolski. Tu nakręcił poetycką Wenecję. Najstarszy dzwon na Warmii wybija południe właśnie z orneckiej ratuszowej wieży, dookoła mnóstwo kamienic, które zwracają uwagę odpadającym tynkiem, jest też czerwień średniowiecznych murów, spadzistych dachów, daszków, biel okien i niezliczona ilość gołębników. Wszystko zastygłe w jakiejś niezwykłej ciszy, spokoju. Nikt się nie spieszy, nie goni za lepszym. Na przyratuszowej ławce trwają codzienne Polaków rozmowy. Taka właśnie jest Orneta. Taką Wam ją pokażę. W orneckiej Fabryce Wozów powstawały dawniej nowoczesne modele furmanek z kołami wyposażonymi w pompowane opony, z odblaskowymi światłami i pozycyjną lampą naftową w standardzie, była tu też cegielnia, browar, fabryka tabaki, przepiękny młyn „Koy” oraz uzdrowisko, szpital i koszary – obecnie opustoszałe i niezagospodarowane. Najstarszy wizerunek herbu Ornety znany jest z pieczęci na dokumencie z 1388 roku. Przedstawia on smoka gryzącego się w ogon. Zatem dziś o smoku nie z Krakowa – dziś magiczna Orneta.
Pierwsze wzmianki o Ornecie pojawiają się już 12 sierpnia 1308 roku. Miejscowość została założona przez biskupa warmińskiego Eberharda z Nysy. W XVI wieku wybudowano w mieście szpital św. Jerzego, szpital Świętego Ducha oraz ratusz. Przed 1350 rokiem rozpoczęto budowę kościoła pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty. Zamek biskupi został wzniesiony w Ornecie prawdopodobnie przed 1315 rokiem, a w 1341 roku stał się siedzibą biskupa Hermana z Pragi. Po jego śmierci siedziba biskupia została przeniesiona do Lidzbarka Warmińskiego. Zamek włączono w obręb wzniesionych murów miejskich, a na przestrzeni stuleci był powiększany, remontowany i naprawiany. Po 1772 roku budowla zaczęła popadać w ruinę. W 1806 roku rozebrano zamkowe mury obronne i zabudowania gospodarcze. Po 1890 roku na miejscu zamku wzniesiono budynek szkoły. W 1586 roku biskup warmiński Marcin Kromer sprowadził do Ornety zakon sióstr katarzynek, który zajął miejsce konwentu beginek. W XVI wieku wzniesiono również Kaplicę Jerozolimską. W Ornecie znajduje się najstarszy dzwon na Warmii, bo z 1384 roku. Jest umieszczony na wieżyczce ratusza wybudowanego w 1375 roku. Przez wieki ten budynek był nieznacznie przebudowywany. Szkoła parafialna istniała w Ornecie już w okresie średniowiecza. W 1565 roku do placówki uczęszczało 82 uczniów. Siostry katarzynki prowadziły natomiast szkołę dla dziewcząt. Pod koniec XVIII wieku uczyło się w niej 86 dziewcząt. W 1825 roku obowiązkiem nauczania objęto wszystkie dzieci. W 1867 roku w Ornecie założono gimnazjum. W 1925 roku powstał jego żeński odpowiednik. W tym samym roku obie placówki zostały połączone. W 1889 roku wybudowano nowy gmach szkoły żeńskiej. Dziesięć lat później wzniesiono budynek szkoły dla chłopców. Kilka kroków dalej stoi kościół pw. św. Jana Chrzciciela z charakterystycznymi smoczymi gargulcami. Legenda o smoku z Ornety głosi, że był to potwór pożerający nie tylko zwierzęta, ale także kobiety i dzieci. Wielu rycerzy, którzy próbowali uwolnić od niego miasto, padało w walce, aż wreszcie jednemu z nich udało się zabić smoka. A gdzie dziś są orły, sokoły, herosy? Tydzień w Ornecie, czemu nie.
Orneta prawa miejskie uzyskała w 1313 roku. Nazwa miasta wywodzi się od staropruskiej nazwy pola – wormedythin, ale już w początkach XV w pojawiła się równolegle nazwa Orneta. Do I rozbioru Polski miastem zarządzali biskupi.
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Ornecie to gotycka budowla zbudowana w latach 1350-1370 z inicjatywy biskupa Hermana z Pragi. Jest ceglaną czteroprzęsłową bazyliką z niewyodrębnioną częścią prezbiterialną i z wieżą od zachodu. W XV w. dobudowano kaplice boczne, które z czasem otrzymały ozdobne szczyty, nadające budowli niezwykle malowniczy wygląd, podkreślony ceramicznym detalem architektonicznym. Wyróżnia się wysokimi, ozdobnymi attykami i fryzem z terakoty, umieszczono w nim maski kobiet i mężczyzn.
Fara to dawne określenie nadawane kościołowi parafialnemu, które nawiązuje do tradycji średniowiecza. To także najstarszy kościół w mieście, główny kościół dekanatu lub, w miastach biskupich, nazwa dla drugiego kościoła po katedrze. Fary budowano najczęściej w bezpośrednim sąsiedztwie rynku, tak też jest w Ornecie.
Kościół znacznie ucierpiał w historii głównie za sprawą wojen i pożarów, lecz mimo to należy do najbardziej interesujących na Warmii. Został zniszczony w czasie wojen krzyżackich w latach 1519-1525. Po zniszczeniach kościół przebudowano i rozbudowano, otrzymał m.in. nowe szczyty i sklepienia. Około 1900 przeprowadzono gruntowny remont kościoła nie zmieniając jednak jego konstrukcji i architektury. We wnętrzu budynku na uwagę zasługują liczne zabytki: ołtarz główny z 1744, żyrandol z 1576, barokowe ołtarze boczne (św. Elżbiety Węgierskiej, św. Katarzyny Aleksandryjskiej, Serca Pana Jezusa), ambona z 1744. Liczne są ołtarze umieszczone przy filarach: ołtarz NMP Różańcowej z 1761 roku, ołtarz św Józefa. Wewnątrz znajduje się również gotycki krzyż z XV wieku oraz mosiężny lawaterz. Znajdują się też gotyckie malowidła ścienne (m.in. Koronacja Marii z końca XIV w.), a ponadto liczne malowidła z XV w.
Ornecki ratusz wybudowany w stylu gotyckim znajduje się w centralnej części rynku. Powstał w 1351 roku na miejscu dawnego domu kupieckiego. Pierwsza wzmianka o nim datowana jest na rok 1359. Obecny kształt bryły ratusza został nadany najprawdopodobniej w latach 1376–1389. Jest to budynek murowany z liczną zendrówką. W XV wieku ratusz został obudowany murowanymi budami, które wzmiankowane są już w 1423 roku. W 1614 roku owe budy uzyskały status domków budniczych. Ratusz ornecki zbudowany jest na planie prostokąta, z dosyć znacznie rozczłonkowanym szczytem. Dach wieńczy ośmioboczna wieżyczka barokowa z galeryjką, która odnawiana była trzykrotnie w 1586, 1622 i 1832 roku. W hełmie wieży umieszczony jest najstarszy na Warmii dzwon pochodzący z 1384 roku.
Orneta, Wormditt, przedwojnie.
...To był ciepły dzień, słońce świeciło wysoko i, jak to w małym miasteczku, dzień upływał powolnie. Dzwony głośno biły na Anioł Pański, taksówkarz właśnie odjeżdżał, dziewczynka wrzucała list do skrzynki pocztowej, a ja kupowałem duże malinowe lody. Ich owocowy smak pamiętam do dziś. Ot, takie prozaiczne sytuacje. Zatem polecam uwadze klika z nich.
#warmińskiewakacje
